HỌ NGUYỄN LÀNG QUAO VỚI GỐM QUAO

  Là người con của làng Quao, ai ai cần phải biết và tự hào làng Quao từng có một nghề gốm nổi tiếng. Nhất là họ Nguyễn làng Quao, thời kỳ nghề gốm phát đạt các gia đình trong họ Nguyễn đều có những người thày, người thợ kỳ khôi. Gốm quao là những đồ dùng bằng đất nung thuần túy, không men, dù rất thô sơ nhưng đã có vị trí và ý nghĩa to lớn trong lịch sử nhân loại trong việc sáng tạo ra đồ dùng đa dạng, phục vụ cho đời sống con người.

  Trong cuốn Hải Dương phong vật phúc khảo thích có câu thơ:

Kìa Xích Thổ, nọ làng Yên Khánh

Bán Lâm Xuyên khí mãnh cái lò.

  Rõ ràng rằng kỹ thuật và mỹ thuật sản xuất gốm ở làng Quao đã rất tiến bộ và nổi tiếng. Theo kết quả nghiên cứu khảo cổ học, đến nay đã biết trên đất Hải Dương có tới 14 trung tâm sản xuất đồ gốm, trong đó có gốm Quao, một truyền thống gốm không men.

  Quao là tên gọi thông tục của dân gian về làng Phì Mao thời Lý Trần, đến thời Lê Trung Hưng, đổi thành Lâm Xuyên, thuộc tổng An Điền, huyện Chí Linh, nay chính là thôn Lâm Xuyên, xã Phú Điền, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương.

  Theo tư liệu khảo cổ học, thì gốm Quao ra đời khoảng thế kỷ 15, hoạt động liên tục và tồn tại suốt 5 thế kỷ. Đầu thế kỷ 19, gốm Quao rất sầm uất, nửa làng có lò nung. Đầu thế kỷ 20, làng Quao có 95% số hộ dân làm đồ gốm, 42 hộ đều có lò, trên 100 bàn xoay chuốt, nặn tạo hoạt động liên tục ngày đêm. Sông Quao vừa là môi trường tự nhiên cung cấp thủy sản cho người dân Quao vừa là giao thông huyết mạch để thuyền bè các nơi tấp nập ra vào vận chuyển nguyên liệu như đất sét, củi đốt lò tới và vận chuyển thành phẩm đi. Từ năm 1942, đắp đê sông Kinh Thầy, lấp gốc sông Quao, đường vận chuyển nguyên liệu và thành phẩm trắc trở, vì ngày ấy vận chuyển, lưu thông hàng hóa… chủ yếu là dựa vào đường thủy. Gốm Quao suy thoái dần. Dùng đất sét và củi đốt lò tại chỗ và quanh vùng không đáp ứng được chất cũng như lượng của sản phẩm. Đến năm 1983, cả làng chỉ còn có 7 lều lò, 15 bàn xoay, 50 thợ chuốt. (Trong đó có lò của ông Nguyễn Văn Tình, đời thứ 5 họ Nguyễn).  Một số thợ đã đi mở lò các nơi khác, dần dần đều thất bại. Hiện nay, không còn lò lớn nào hoạt động nữa; chỉ còn lại một lò cải tiến hoạt động, để làm niêu nấu cơm cung cấp cho các nhà hàng cơm niêu đập của ông Nguyễn Văn Mừng (cũng đời thứ 5 thuộc dòng họ Nguyễn); Bà Hoàng Thị Bé (vợ ông Mừng, trong hình ảnh trên) hiện còn làm niêu cơm theo đơn đặt hàng của khách, nhưng chất lượng và hình thức cùng như màu sắc thì còn kém rất xa thuở xưa.

  Sản phấm chính của gốm Quao là các loại nồi niêu lớn nhỏ như nồi bộng, nồi nhớn, nồi nhỡ… niêu, ấm, chã, các loại vung đậy, chậu, vại lớn, vại nhỡ, lọ… Màu gốm đỏ hồng đều, chất mịn, chắc chắn, mộc mạc, đơn giản, gõ tay vào kêu như chuông, rất dễ nhận ra trên các chợ quê trong và ngoài tỉnh…Có thể nhấn mạnh thêm một sản phẩm rất đẹp và rất có nét đặc trưng là ấm trà hoàn toàn làm bằng tay của cụ Nguyễn Văn Tiểu (thuộc đời thứ 4 họ Nguyễn, bố đẻ của ông Nguyễn Văn Mừng như đã nói trên) người làng quen gọi là chóe ông Tiểu Mừng. Chóe không men hình cầu dẹt, xung quanh có những nét kẻ chìm đều từ vòng tròn chìm trên vai chóe xuống đáy. Nắp chóe bên ngoài trang trí hình múi nổi đều. núm cầm đôi khi thể hiện bằng hình con chim rất đẹp măt. Màu chóe đỏ thậm, bóng đều như được tráng một lớp men. Toàn bộ nhìn vào rất hài hòa và rất đẹp mắt. Là một tác phẩm thủ công kỳ tài mà sau này không ai có thể làm được.

  Gốm Quao nay đã biến mất trên thị trường thành thị cũng như nông thôn, nhường chỗ cho những sản phẩm hiện đại… Gốm Quao đã đi vào lịch sử dĩ vãng.

  Và bây giờ con cháu làng Quao vẫn tự hào kể rằng, ngày ấy có một nghề gốm làng Quao…Dưới lòng đất làng Quao, vẫn vọng lên tiếng nói của tiền nhân và tiếng kêu như chuông của sản phẩm gốm Quao.

                                                                

                                                       Người sưu tầm tư liệu và chép lại:

                                                                         Tộc trưởng tộc Nguyễn làng Quao

                                                                                        Nguyễn Văn Chử